گناباد را در منابع عربی و اسلامی جنابد و کنابد و جویمند نیز ثبت کرده‌اند. همچنین در کتب تاریخ نام گناپا به ثبت رسیده است.^[?] جویمند نام پیشین نقطه شهری‌ای است که در دوران پهلوی نام گناباد بر آن نهاده شد. نام گناباد پیش از آن زمان و پس از زمین‌لرزه مهیبی که شهر اصلی گناباد را ویران ساخته بود نام منطقه شده بود و دیگر نام هیچ شهر بخصوصی نبود.

این شهر دارای چهار قنات است :قنات قصبه و قنات ده و قنات علی آباد و قنات حسین آباد. شاید به همبن خاطر آن را جویمند نامیده اند یعنی صاحب جوی ها.

بارها در شاهنامه، فردوسی شاعر حماسه سرای ایران از گناباد یا جنابد یاد کرده و این مکان را محل جنگ‌های توران و ایران دانسته‌است. به گفته شاهنامه «پیران ویسه» وزیر کاردان افراسیاب در گناباد به خاک سپرده شده و مدفن او هم اکنون در گناباد است.

از دیگر مواردی که می‌توان اشاره نمود، گذر ناصرخسرواز گناباد و روستای کلات (ازتوابع گناباد)و کوهپایه‌های مشرف می‌باشد که در سفرنامه خود به آن اشاره نموده‌است.

در شهر گناباد نیز آب انبارهای عظیمی وجود داشته‌است که حداقل سه مورد آنها در توسعه شهری تخریب شده‌است. آب انبار مرکز گناباد در خیابان شریعت سابق تا سال ???? فعال و مورد بهره برداری مردم بود.در زمستان آب برف و یخ را روانه این آب انبار می‌کردند و در تابستان آب سرد و خنک می‌نوشیدند به این آب انبار یخچال خانه هم می‌گفتند. گویا در تابستان‌های قدیم به مردم یخ هم می‌فروخته‌اند بویژه اگر تابستان مصادف با ماه رمضان می‌شده‌است.

آثار تاریخی

تا اوایل سالهای ???? بافت این شهر خیلی قدیمی بود و علاقه وافر اهالی به نوسازی شهرشان سبب خراب شدن بعضی از آثار تاریخی شد که از آن میان باید از یک یخدان عظیم که ارتفاع گنبد مخروطی آن در حدود بیست متر بود و در نزدیکی مظهر قنات علی آباد قرار داشت نام برد.

مهمترین آثار تاریخی این شهر عبارت است از:

• مسجد جامع: یکی از آثار قدیمی این شهر مسجد جامع است که در سال ???? قمری توسط شاه حسین منجم و به سعی خواجه محمد قاسم محولاتی بنا شده است.
• جامع عتیق جویمند